Mirosław Bałka i Katarzyna Krakowiak-Bałka po raz pierwszy w rolach reżyserskich w teatrze – podejmują dyskusję z jednym z najbardziej legendarnych tekstów europejskiej filozofii XX wieku.
W 1933 roku Martin Heidegger, uznawany już wówczas za najbardziej wpływowego filozofa Europy, przyjmuje stanowisko rektora uniwersytetu we Fryburgu oraz wstępuje do partii nazistowskiej. Pod koniec marca wygłasza słynną mowę rektorską. Na pozór broni autonomii uniwersytetu, ale jednocześnie przedstawia ryzykowne tezy o „bojowej wspólnocie nauczycieli i uczniów”, której imperatywem ma być odrodzenie ducha niemieckiego narodu. Wielkim zagrożeniem, przed którym trzeba uniwersytet ochronić, jest zdaniem Heideggera zdystansowany ogląd świata poddany racjonalnym kryteriom.
Mirosław Bałka i Katarzyna Krakowiak-Bałka osadzają wybrane fragmenty Heideggerowskiej przemowy w specyficznym kontekście przestrzennym. Słońce / chatka / gwiazda to elementy sceny realizowanych działań performatywnych. Słońce, które budzi dźwięk. Początek niczym ze Złota Renu Wagnera. Wyrafinowana sfera muzyczna, w której odległe echa kompozycji Mortona Feldmana ustępują wariacjom w odcieniu japońskiego teatru nō. Dom – trochę słynna górska chata Heideggera, a trochę tajemniczy tea house – niszczony i grzebany na naszych oczach. Gwiazda, która okazuje się grobem. Praca (arbeit), powtarzalne wykonywanie działań – niczym u klasyków sztuki performans. Odkupienie, oczyszczenie skażonej ziemi – najpierw przez śpiew, potem przez fioletowe światło (dawno temu do odkażania służył fioletowy denaturat). Koniec jest obietnicą jakiejś przyszłości, czegoś, co nadchodzi, choć zachowuje w sobie pamięć kataklizmu.
To tylko kilka podpowiedzi, co można zobaczyć w HEIDEGGER?DENATURAT. Spektakl, dla którego para autorska proponuje określenie „etiuda performatywna”, jest radykalnie minimalny, w swym wyciszeniu wręcz prowokacyjny, konfrontacyjny wobec widowni. Zarazem okazuje się skomplikowaną kompozycją motywów, nawiązań, sugestii. Maksymalnie prosty, nigdy nie osuwa się w jednoznaczność.
Kiedy na początku lat 90. XX wieku Mirosław Bałka zaczynał zdobywać w międzynarodowym obiegu artystycznym ważną pozycję swoją wersją późnego minimalizmu (korytarze wymalowane mydłem, betonowe płyty podgrzewane do temperatury ludzkiego ciała w stanie lekkiej gorączki), część polskiej krytyki pytała: „Czy to jeszcze sztuka?”. Czy HEIDEGGER?DENATURAT wywoła podobne zamieszanie w świecie polskiego teatru?
DUCHOWE PRZYWÓDZTWO / POSŁUSZEŃSTWO / JASNOŚĆ / RANGA / MOC / PIĘTNO / KORPORACJA /
ISTOTA / BYCIE / SAMORZĄDNOŚĆ / JASNO / TWARDO / SAMOOGRANICZENIE / MOC / SAMOUTWIERDZENIE / WYCHOWANIE / DYSCYPLINA / KONIECZNOŚĆ / NAUKA / UPÓR / SZCZYT / SKRYTOŚĆ / NAMIĘTNOŚĆ / NACISK / ENERGIA / NAUKA / NIEMOC / WIELKOŚĆ / POCZĄTEK / NAKAZ / WIELKOŚĆ / POCZĄTEK / KONIECZNOŚĆ / ISTNIENIE / NAKAZ / DUCHOWO-NARODOWY / PRZEMIANA / WIEDZA / PŁODNOŚĆ / BŁOGOSŁAWIEŃSTWO / ISTNIENIE / NATURA / HISTORIA / JĘZYK / NARÓD / OBYCZAJ / PAŃSTWO / POEZJA / MYŚL / WIARA / CHOROBA / OBŁĘD / ŚMIERĆ / PRAWO / GOSPODARKA / TECHNIKA / DUCH / ZDECYDOWANIE / SIŁA / ZIEMIA / KREW / MOC / DUCHOWY / NARÓD / WIELKOŚĆ / MARSZ / HISTORIA / KORPORACJA / FORPOCZTA / UCISK / NA CZELE / SIŁA / UPÓR / ŻĄDZA / WŁADZA / SELEKCJA / ODWAGA / NOWOŚĆ / LOS / PRÓBA / WOLA / PRACA
koncepcja i reżyseria: Katarzyna Krakowiak-Bałka, Mirosław Bałka
współpraca choreograficzna: Katarzyna Sikora
muzyka: Joanna Halszka Sokołowska
reżyseria światła: Jacqueline Sobiszewski
kurator: Tomasz Plata
konsultacja literacko-naukowa: dr Jacek Kołtan
produkcja scenografii: Piotr Szczygielski
produkcja: Olga Kozińska, Bartek Rączkowski
chór: Adam Chabiera, Bruno Jasieński, Jakub Sikora
performerki i performerzy: Julia Ossowska, Zofia Różańska, Katarzyna Sikora, Błażej Wnuk
fot. Bartek Barczyk
Katarzyna Krakowiak–Bałka tworzy rzeźby, performanse, obiekty, kompozycje i instalacje dźwiękowe, które badają języki używane do opisu architektury. Uzyskała doktorat na Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie oraz habilitację na Akademii Sztuk Pięknych w Gdańsku. Jej celem jest generowanie środowisk akustycznych pozwalających widzom-słuchaczom stać się częścią dzieła sztuki i zetknąć się z architekturą na poziomie dźwięku. Eksplorując granice architektury, Krakowiak buduje wielkoskalowe instalacje w oparciu o konstrukcje architektoniczne. Obecnie skupia się na formułowaniu pojęcia architektury w kategoriach językowych – jako czasownika niedokonanego i przestrzeni stawania się, która pojawia się w różny sposób w zależności od pełnionej funkcji, a także na dźwiękowych manifestacjach relacji ludzko-nieludzkich. Krakowiak została wyróżniona licznymi nagrodami, m.in.: St. John’s College Uniwersytetu Oksfordzkiego, Ministra Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego RP i amerykańskiej fundacji Trust for Mutual Education. W 2012 otrzymała nagrodę specjalną za wystawę indywidualną „Iżby ściany drżały, pęczniejąc skrywaną wiedzą o wielkiej mocy” (kurator: Michał Libera) w Pawilonie Polskim na 13. Międzynarodowej Wystawie Architektury w Wenecji.
W 2020 roku stworzyła pracę “It Begins with One Word. Choose Your Own” w Pawilonie Barcelony zaprojektowanym przez Miesa van der Rohe. Jej najnowsza praca, eksponowana obecnie w Jeu de Paume w Paryżu, to instalacja “Where does any Miracle Start”, inspirowana dźwiękami owadów często niesłyszalnymi dla ludzi, a także ich dziwną obecnością i wytrwałością. W latach 2019–2022 prowadziła Pracownię Przestrzeni Dźwiękowej w Akademii Sztuk Pięknych w Warszawie, a od 2022 roku wspólnie z prof. Mirosławem Bałką prowadzi Międzywydziałową Pracownię Działań.
Mieszka i pracuje w Otwocku oraz w Olivie, w Hiszpanii. Identyfikuje się również jako ogrodniczka, na co dzień dostrajając się do gleby i roślin, obserwując je, uczy się od nich.
Mirosław Bałka zajmuje się rzeźbą, rysunkiem i filmem eksperymentalnym.
Ukończył Akademię Sztuk Pięknych w Warszawie, gdzie prowadzi Międzywydziałowe Studio Działań. Profesor nominowany przez Prezydenta RP w 2012 roku. Otrzymał Stypendium Miesa van der Rohe przyznawane przez Kunstmuseen w Krefeld. Jest członkiem Akademie der Künste w Berlinie.
Brał udział w ważnych wystawach międzynarodowych m.in.: Biennale w Wenecji (1990, 2003, 2005, 2013; w 1993 reprezentował Polskę), documenta 9 w Kassel (1992), Biennale w Sydney (1992, 2006), The Carnegie International w Pittsburghu (1995), Biennale w São Paulo (1998), Biennale w Liverpoolu (1999), Biennale w Santa Fe (2006).
W 2009 roku zrealizował projekt How It Is w Turbine Hall, Tate Modern w Londynie. Jest autorem pomnika ofiar katastrofy promu Estonia w Sztokholmie (1998) a także realizacji przestrzennych, m.in. AUSCHWITZWIELICZKA, Kraków (2010) oraz HEAL, University of California, San Francisco (2009).
W 2015 roku stworzył scenografię do opery Pawła Mykietyna Czarodziejska góra. W 2012 roku ukazał się zapis rozmów Mirosława Bałki z Zygmuntem Baumanem. Brał udział w wielu dyskusjach panelowych, m.in. Julianem Heynen, Andą Rottenberg, Kasią Redzisz, Anją Rubik, Josephem Rykwertem i Vicente Todoli.
Jego prace znajdują się w najważniejszych kolekcjach muzealnych na świecie.
HEIDEGGER?DENATURAT to druga premiera cyklu performatywnego w Teatrze Komuna Warszawa Rozum TERAZ!
Artyści zaproszeni do udziału spróbują odpowiedzieć na pytanie, dlaczego dziś tak łatwo ulegamy fascynacji wszystkim co nieracjonalne, a racjonalizm odrzucamy jako relikt starego świata. Skąd to przewartościowanie?
W świecie performatywnego eksperymentu rozum często uchodzi za przeszkodę w dotarciu do jakości naprawdę istotnych. Zdaniem wielu spektakl czy performans stają się interesujące, gdy przekraczają granice racjonalności, docierają tam, gdzie panuje nierozum. Ale przecież tak być nie musi i nie zawsze tak było. Kiedyś teatr uchodził za sprzymierzeńca racjonalnego oświecenia. Nawet w swych najbardziej eksperymentalnych formach nie zawsze się z rozumem kłócił. Spróbujemy sprawdzić, do czego dziś może doprowadzić nas wspomnienie tamtych doświadczeń.
Czy rzeczywiście rozum nie ma nam już nic do zaoferowania? Czy jesteśmy gotowi ostatecznie rozstać się z bezpośrednio powiązaną z wynalazkiem rozumu ideą postępu? A może warto pomyśleć o rozumie przychylniej?
Kuratorem programu jest Tomasz Plata.
Program Rozum TERAZ! dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Wydarzenie dofinansowane przez Urząd Miasta Stołecznego Warszawy w ramach projektu Komuna Warszawa – Społeczna Instytucja Kultury.