Hello City, My Old Friend to hasło, pod którym odbywa się rezydencja miejska w Komunie Warszawa programowana w 2021 r. przez Fundację Bęc Zmiana. W serii warsztatów wydobywczych dotyczących przyszłości działki znajdującej się na zbiegu ulic Emilii Plater i Nowogrodzkiej, gdzie na terenie dawnej szkoły mieści się tymczasowa siedziba progresywnych warszawskich instytucji kultury, w tym Komuny Warszawa, poszukujemy przyszłości tego terenu. Położony w samym środku miasta, blisko Dworca Centralnego, prowokuje do rozmowy o priorytetach i wartościach, które miasto i jego mieszkańcy uznają za najważniejsze w obliczu kryzysów, z jakimi musimy się dziś mierzyć, oraz roli, jaką powinna odgrywać w programowaniu miasta kultura. Celem warsztatów jest poszukiwanie scenariuszy, ożywczych paradoksów, które łamią myślowe skąpstwo. W wiedzy urbanistycznej, socjologicznej, antropologicznej i przyrodniczej, w ekonomii i w użytkologii miejskiej szukamy idei mogących sprostać marzeniom o lepszej przyszłości.
Prowadzenie warsztatów:
architektura – Maciej Siuda (marzec),
skala urbanistyczna – Artur Jerzy Filip (maj),
socjologia miejsca – Maciej Frąckowiak (wrzesień).
Jeśli jesteś studentką/studentem kierunków związanych z projektowaniem i badaniem środowiska miejskiego oraz zachowań społecznych, socjologii, etnografii, antropologii, psychologii społecznej, ekonomii, prawa – zgłoś się! Zapisy przyjmujemy pod adresem: bec@beczmiana.pl
Wnioski po warsztacie pierwszym
Nowoczesne centrum kultury dla stolicy
Komuna Warszawa / Szkoła E. Plater 31, Warszawa 2030
Dwa do niedawna opuszczone budynki dawnych szkół przy Emilii Plater tętnią dziś życiem. To popularne miejsce pełne kultury, spotkań, relaksu, dobrej gastronomii. Na części dachów pokrytych zielenią i panelami słonecznymi stoją ule, na innych są ogólnodostępne ogrody. Budynki, choć mają odrębne funkcje, są połączone kładką – lokalną atrakcją turystyczną.
W budynku „kulturalnym” mieści się hub kultury: sala widowiskowa, galeria, księgarnia, miejsce aktywności lokalnej, kawiarnia. Na dziedzińcu odbywają się koncerty, wydarzenia organizowane przez i dla mieszkańców, dyskusje wokół książek i kulinariów, pokazy kina plenerowego. Pierwsze piętro to sale pracy dla artystów i twórców, drugie – miejsca pracy dla operatorów, rezydentów oraz przestrzenie coworkingowe.
Budynek „laboratorium innowacji” to przestrzeń zaprojektowana jako miejsce spotkań, integracji i animacji miejskiego środowiska sektorów kreatywnego i cyfrowego, a także współpracy miasta z otoczeniem w obszarze tzw. smart city. Znajdują się tu także przestrzenie dla tzw. nowego rzemiosła (moda, grafika, sztuka użytkowa, fotografia).
Wokół budynków jest miejsce na aktywność ruchową – boisko do koszykówki, bulodrom i stoły pingpongowe. Pod drzewami, od ul. Emilii Plater znajdują się miejsca odpoczynku, a także społecznościowe rabaty z ziołami i bylinami. Dzięki temu odcinek Emilii Plater między Nowogrodzką a Wspólną stał się ogólnodostępnym, przyjaznym, uspokajającym pasem zieleni, umożliwiającym krótki odpoczynek w ścisłym centrum miasta.
Czego potrzebuje europejskie miasto?
Czy to mrzonka? Niekoniecznie. Wystarczy zobaczyć, co dzieje się w Europie, i wziąć z tego przykład. Nagrodę Pritzkera, architektonicznego Nobla, otrzymała w 2021 roku para francuskich architektów: Anne Lacaton i Jean-Philippe Vassal. Nie są oni autorami żadnej architektonicznej ikony, zapierającej dech supernowoczesnej realizacji. Doceniono ich m.in. za program renowacji paryskich blokowisk. To potwierdzenie nowego trendu w projektowaniu, który zakłada, że lepiej, taniej i bardziej ekologicznie oraz z większą korzyścią dla społeczności jest skupić się na istniejących architektonicznych zasobach, ich naprawie i modernizacji. Tegoroczny Prizker to wyraźny dowód na zmianę sposobu myślenia: zamiast burzenia i budowania nowego – dbałość o istniejące; zamiast budynków-ikon – skupienie się na społeczności i relacjach.
Właśnie teraz w Warszawie tworzona jest nowa polityka przestrzenna. Jej założenia będą opisane w nowym masterplanie – najważniejszym dokumencie planistycznym tworzonym przez miejskie Biuro Architektury i Planowania Przestrzennego. Prace mają zakończyć się w 2023 roku. Jednak inwestorzy ani myślą czekać na nowe wytyczne. Tuż obok, przy ul. Nowogrodzkiej zaraz rozpocznie się budowa 170-metrowego wysokościowca Roma Tower. A media publikują wymowne wizualizacje, na których w miejscu dawnych modernistycznych szkół, wpisanych do gminnej ewidencji zabytków, widnieją kolejne blisko 200-metrowe szklane wieże. Jednocześnie w sąsiednich kwartałach władze miasta przeprowadzają śmiały projekt Nowego Centrum Warszawy. Ma on sprawić, że Śródmieście lepiej wpisze się w nowe trendy urządzania miast: będzie bardziej zielone, przyjazne, wygodniejsze dla pieszych, rowerzystów, pełne usług, kawiarni z ogródkami i ofert spędzania wolnego czasu.
Która wizja wygra? Czy powstanie „dubajski” las drapaczy chmur? Czy przyjazna, nowoczesna, zielona przestrzeń? Tego nie wiadomo, jednak przyszłość terenu położonego w samym sercu miasta wywołuje wiele emocji i prowokuje do rozmowy o priorytetach i wartościach, które miasto i jego mieszkanki, mieszkańcy uznają za najważniejsze.
Nowy ekosystem dla kultury
Krok w stronę pierwszej wizji został wykonany i ta koncepcja już się sprawdza. W budynku dawnej szkoły przy Emilii Plater 31 działają trzy pozarządowe organizacje, które zajmują się kulturą. Wystarczył jeden sezon, by ziejący pustką budynek przekształciły w gorące miejsce prezentacji sztuki niezależnej, w którym odbywają się pokazy spektakli teatralnych, rezydencje artystyczne, festiwale (Avant Art, Ciało/Umysł, Warszawska Jesień), koncerty muzycznej sceny niezależnej, jazzowej i elektronicznej, wystawy i warsztaty. Stało się to możliwe dzięki wsparciu Prezydenta Warszawy i Dzielnicy Śródmieście, którzy pozwolili organizacjom pozarządowym na prowadzenie działań w tych niesamowitych przestrzeniach.
O słuszności idei przekształcania nieczynnych budynków w ośrodek kultury i laboratorium innowacji mówią też liczby. Koszt adaptacji pierwszego budynku (Emilii Plater 31) poprawiających bezpieczeństwo i dostępność to (w zależności od standardu) 1 – 4 mln. Koszt zbudowania nowego budynku o porównywalnej funkcjonalności to szacunkowo 30-40 mln. Bardziej zniszczony budynek E. Plater 29 wymaga zapewne większych nakładów remontowych, jednakże mądre zaplanowanie jego funkcji i przyszłości oraz partnerów nie przekreśla sensu planowania takich wydatków.
Miejsca takie jak to opisane wyżej i jakim staje się Szkoła E.Plater 31 z powodzeniem funkcjonują w wielu miastach Europy. To Ufferstudios GmbH, Sophiensaele z Berlina, Kaserne w Bazylei, Kampnagel w Hamburgu, CENTQUATRE w Paryżu. Mają różne statusy i modele działania, lecz łączy je jedno: są oddolnie zbudowanymi konglomeratami łączącymi różne dziedziny i aktywności, sprofilowanymi dla różnych grup uczestników. To miejsca prezentacji wydarzeń kulturalnych, przestrzenie do ich tworzenia, często także pola do rozwoju aktywności społecznej na lokalnym poziomie. Są niezwykle potrzebnym ogniwem w ekosystemie dobrze zarządzanej kultury: czymś pomiędzy domami twórczości amatorskiej, rozrywką komercyjną a ofertą instytucji artystycznych dla osób o wysokich kompetencjach kulturowych.
W Warszawie także od lat mówi się o potrzebie takiego miejsca. Pilotażem jest projekt społecznych instytucji kultury, w którym bierze udział m.in. Komuna Warszawa. Powstanie takiego miejsca w znakomitych warunkach infrastrukturalnych w budynkach dawnych szkół byłoby nie tylko spełnieniem marzeń i postulatów warszawskich twórców i menedżerow kultury, lecz pozwoliłoby na istotne rozwinięcie idei hubu kultury i innowacji.
PROWADZĄCY WARSZTATY:
dr Artur Jerzy Filip – badacz i praktyk innowacyjnych form międzysektorowego współzarządzania projektami miejskimi. Studiował na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej oraz w Pratt Institute w Nowym Jorku. Swoją rozprawę doktorską poświęcił amerykańskim oddolnym grupom partnerskim działającym na rzecz realizacji wielkoprzestrzennych projektów urbanistycznych. Stypendysta Polsko-Amerykańskiej Komisji Fulbrighta, Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Miasta Stołecznego Warszawy. Adiunkt na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Autor książki pt. „Wielkie plany w rękach obywateli”.
dr Maciej Frąckowiak – socjolog. Adiunkt na Wydziale Socjologii UAM w Poznaniu oraz wykładowca w Katedrze Projektowania SWPS w Warszawie. Badacz miasta, kultury wizualnej i zagadnienia edukacji w kulturze. Autor i redaktor tekstów, raportów oraz książek naukowych i popularyzatorskich, m.in.: „Architektem się bywa” (2018), „Trwałość w kulturze” (2019, wspólnie z Markiem Krajewskim), „Jak widzą swoją przyszłość studenci kierunków artystycznych” (2020). Uczestnik grantu Socio-spatial transformations in German-Polish „interstices”. Practices of debordering and rebordering (finansowanego z DFG-NCN w ramach program Beethoven).
Maciej Siuda – architekt i projektant. Absolwent z wyróżnieniem Wydziału Architektury Politechniki Wrocławskiej, stypendysta Universidad Politecnica de Valencia. Jego dyplom XYZ Structure został finalistą w międzynarodowym konkursie Archiprix na MIT w Bostonie i prezentowany był m.in. w Muzeum Guggenheim w Nowym Jorku. Od 2012 prowadzi autorską pracownię projektową skupioną na poszerzaniu granic architektury.
Bogna Świątkowska (koordynatorka projektu) – pomysłodawczyni, fundatorka i prezeska zarządu Fundacji Bęc Zmiana, z którą zrealizowała kilkadziesiąt projektów poświęconych przestrzeni publicznej, architekturze i projektowaniu, a także konkursów adresowanych do architektów i projektantów młodego pokolenia. Inicjatorka i redaktorka naczelna czasopisma „Notes na 6 tygodni”. Autorka licznych tekstów, wywiadów, programów radiowych i telewizyjnych poświęconych współczesnej kulturze popularnej. Stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (2014). Członkini Społecznej Rady Kultury przy prezydencie m.st. Warszawy (2012-2015), Rady Architektury i Przestrzeni Publicznej Warszawy (2015-2018), a także Zespołu Eksperckiego ds. Kultury Lokalnej przy Narodowym Centrum Kultury (2015-2017).